نماتد چيست؟

نماتدها به گروهي از جانوران پرسلولي و كرمي يا نخي شكل گفته ميشود كه داراي ساختمان غير بندبند هستند و در يك يا دو انتها ممكن است باريكتر شده باشند. نماتدها از بيمهرگان هستند و در يك انتهاي بدن سر و در انتهاي ديگر دُم قرار دارد. نماتدها رشته اي يا كرمي شكل بوده ولي ماده برخي از آنها ممكن است متورم و باد كرده باشد. مانند نماتد ماده Meloidogyne گلابي شكل و Heterodera ليمويي شكل ميباشد. اندازه نماتدها متغير ميباشد و طول آنها در نماتدهاي انگل گياهي بين 10-1 ميلي متر است ولي در آسكاريس به 30-20 سانتي متر و در كرم پيوك به 120 سانتي متر هم ميرسد. بيشتر نماتدهاي انگل گياهي با چشم غير مسلح ديده نميشود و نازك و نيمه شفاف هستند. حدود 1500 گونه نماتد شناخته شده است كه فقط 10% آنها انگل گياهان ميباشند. تقريباً در هر يك گرم خاك مرطوب100-5 نماتد وجود دارد كه از نظر تنوع بسيار متغير ميباشد و بسياري از آنها از باكتري ها، قارچ ها، جلبك ها و ساير نماتد ها تغذيه ميكنند.
شاخه نماتدهاپس از حشرات متنوع ترين جانوران ميباشند و در تمامي محيط ها وجود دارند و هر جا آثاري از رطوبت وجود داشته باشد، نماتدها هم هستند. نماتدهاي انگل گياهي داراي يك نيزه دهاني يا استايلت Stylete هستند كه در نماتدهاي آزاد-زي وجود ندارد. اكثراً نماتدهاي گياهي متعلق به راسته Tylenchida و تعداد كمي نيز در راسته Dorylaimida هستند. مري نماتدهاي انگل گياهي دو قسمتي است كه در قسمت مياني مري ماهيچه هايي براي مكش وجود دارند. استايلت براي نفوذ به سلول و تزريق بزاق به منظور حل كردن محتويات سلول به كار برده ميشوند.
دستگاه گوارش نماتدها از سه قسمت عمده تشكيل شده است :
قسمت جلويي، مياني و عقبي. قسمت جلويي دستگاه گوارش شامل دهان، حفره يا محوطه دهاني، مري و دريچه مياني روده ميباشد. قسمت مياني شامل روده و قسمت عقبي شامل دريچه بين روده و راست روده و مخرج ميباشد.
نماتدها فاقد دستگاه گردش خون و تنفس هستند و اكسيژن لازم براي تنفس خود را از طريق نفوذ به ديواره بدن بدست ميآورند. نماتدها موجوداتي دوجنسي هستند و داراي افراد نر و ماده بوده و توليدمثل از طريق جفت گيري انجام ميشود و مانند حشرات بنظر ميرسد، فرمونهاي جنسي در جلب نرو ماده موثر باشند. بكرزايي و هرمافروديسم (نرمادگي) نيز در نماتد ها ديده شده است. دوره زندگي نماتدها شامل يك مرحله تخم، 4 مرحله لاروي و يك مرحله بلوغ ميباشد. هر نماتدي در طول زندگي خود 4 بار تغيير جلد انجام ميدهد و معمولاً اولين تغيير جلد در داخل تخم انجام ميشود و نماتد به صورت لارو سن 2 از تخم خارج ميشود. بطور كلي نماتد ها موجودات هوازي هستند و براي فعاليت احتياج به اكسيژن دارند ولي دستگاه هاي خاص براي تنفس ندارند.
نماتدهاي انگل گياهي اغلب در خاك زندگي ميكنند و ريشه و ساير اندام هاي زير زميني گياه را مورد حمله قرار ميدهند. ولي برخي مانند نماتد گال دانه گندم و نماتد ساقه يونجه و پياز به اندام هاي هوايي گياه نيز حمله ميكنند.
نماتدهاي انگل گياهي بصورت خارجي و يا داخلي هستند. انگل هاي خارجي معمولاً در بيرون بافت گياه قرار دارند و با استايلت خود موادغذايي را از درون بافت گياه كسب ميكنند. ولي انگل هاي داخلي مانند Meloidogyne وارد بافت گياه شده و ممكن است تا ناحيه استوانه مركزي نيز پيشروي نمايند.
برخي نماتد ها مانند Meloidogyne ميتوانند باعث شكسته شدن مقاومت گياهان به برخي قارچهاي مولد پژمردگي آوندي مثل Fusarium شوند و از اين طريق بيماري را گسترش دهند.
نماتدها ميتوانند در انتقال برخي قارچ ها و باكتري ها دخالت كنند ولي تنها در مورد برخي ويروسها بعنوان ناقل واقعي Vector شناخته شده اند.
علايم بيماريهاي ناشي از نماتدها:
بطوركلي علائم بيماريهاي ناشي از نماتدما شامل كوتولگي يا كم رشدي يا ضعف عمومي، علائم مشابه كمبود عناصر غذايي و پژمردگي در ساعات گرم روز است. روي اندامهاي هوايي، برخي نماتدها، گال يا غده هاي هوايي(روي برگها، ساقه و يا در بذر مانند نماتد گال دانه) ممكن است ايجاد كنند، پيچيدگي و تورم ساقه و برگ بر اثر نماتد ساقه يونجه نيز بوجود ميآيد. نكروز يا مرگ بافت در برگ يا جوانه برگي نيز در توت فرنگي ديده ميشود. در روي اندامهاي زير زميني گره هايي در اثر حمله نماتدها تشكيل ميشود. زخم و كم پشتي يا كم رشدي ريشه و كوتاه و كلفت شدن ريشه نيز ممكن است در اثر نماتدهاي انگل گياهي ديده ميشود.